Әлеуметтік желіні қолданушы адам қандай пікірі үшін жауапқа тартылуы мүмкін?

Заңгерлердің айтуынша, ҚР Қылмыстық кодексінде қарастырылған қылмыстардың көбі Интернет арқылы да жасалады. Мысалы, бала асырап алу құпиясын ашу - бала асыранды екенін оның өзіне ғана айтып қоймай, Facebook желісі арқылы жария етуге де болады. Жас балаларды азғыру да қандай да бір мессенджерлер арқылы жүзеге асырылуы мүмкін.

Әйтсе де, жазбалар мен пікірлерде көбінесе жала жабу, адамның ар-намысына тию, жалған ақпарат тарату, алауыздық тудыру және терроризмді насихаттау кездеседі.

Жала жабу деген не?

"…басқа адамның абыройы мен қадiр-қасиетiне нұқсан келтiретiн немесе оның беделiн түсiретiн көрiнеу жалған мәлiметтер тарату".

Демек, әлеуметтік желіде бір адамды ұры деп жазса, ал ол адам ұры болмаса, ол үшін жазған адам мынадай жауапкершілік арқалауы мүмкін:

" 1.  ...бір мың айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не бір жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығын шектеуге не сол мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

3. Осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген, адамды сыбайлас жемқорлық, ауыр немесе аса ауыр қылмыс жасады деп айыптаумен ұласқан, сол сияқты ауыр зардаптарға әкеп соққан іс-әрекеттер – үш мың айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не үш жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығын шектеуге не сол мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.".

"…басқа адамның абыройы мен қадiр-қасиетiн әдепсiз түрде кемсiту".

Жазасы:

"1. ...бір жүз айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не бір жүз жиырма сағатқа дейінгі мерзімге қоғамдық жұмыстарға тартуға жазаланады.

2. Көпшiлiк алдында немесе бұқаралық ақпарат құралдарын немесе телекоммуникациялар желілерін пайдалана отырып жасалған дәл сол іс-әрекет – екі жүз айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не бір жүз сексен сағатқа дейінгі мерзімге қоғамдық жұмыстарға тартуға жазаланады.".

Әлеуметтік желілердегі осы топтарға жатқызуға болатын жазбалар мен пікірлерге жіті назар аудару республикадағы соңғы жылда болған қайғылы оқиғадан кейін және терроризмге қарсы күрес күшейтілгеннен кейін басталды.

ҚР Қылмыстық кодексінің 274-бабында былай делінген:

"1. Қоғамдық тәртіпті бұзу немесе азаматтардың немесе ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделеріне не қоғамның немесе мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделеріне елеулі зиян келтіру қаупін төндіретін көрінеу жалған ақпарат тарату – бір мың айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не бір жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеуге не сол мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

2. Мынадай:

1) адамдар тобының алдын ала сөз байласуымен;

2) адам өзінің қызмет бабын пайдалана отырып;

3) бұқаралық ақпарат құралдарын немесе телекоммуникациялар желілерін пайдалана отырып жасалған дәл сол іс-әрекет – бес мың айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не екі жылдан бес жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеуге не сол мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

3. Осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген, азаматқа, ұйымға немесе мемлекетке ірі залал келтіруге немесе өзге де ауыр зардаптарға әкеп соққан іс-әрекеттер – жеті мың айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не үш жылдан жеті жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеуге не сол мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

4. Осы баптың бірінші, екінші немесе үшінші бөліктерінде көзделген:

1) қылмыстық топ жасаған;

2) төтенше жағдай кезінде немесе ұрыс жағдайында немесе соғыс уақытында не жария іс-шаралар өткізу кезінде жасалған іс-әрекеттер – бес жылдан он жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады".

Көктемде Қызылорданың бір тұрғыны Facebook желісінде көрші пәтерлер тоналып жатыр деп жазды. Полииция сол мезетте тексеру жүргізіп, қолданушы ол ақпаратты көршісінен естіп жариялағанын және дәлелдейтін ешбір фактісі жоқ екенін анықтады. Оның әрекетінде көрінеулік бар-жоғы және ол дәлелденген-дәлелденбегені туралы құқық қорғау органдары ешқандай мәлімдеме жасамады, алайда келіншекке  63 630 теңге айыппұл салынды.

Ал шілдеде, Алматыда Руслан Күлекбаевтың ылаңынан кейін, сол оқиға туралы жалған ақпарат таратқаны үшін бірнеше адам тұтқындалды. Олардың біреуі - Жезқазған тұрғыны. Тергеу нұсқасы бойынша, ол әйел тұрғын үйлердің бірінің жанында мұздай қаруланған террористер тұтқындалды деген ақпаратты WhatsApp желісі арқылы таратқан.

Оған дейін полиция екі адам өзінің Instagram желісіндегі аккаунтында Алматыдағы теракт жөнінде жалған ақпарат жариялағанын анықтады. Кейіннен Алматы қалалық ІІБ жариялаған тергеу видеосында 21 жастағы студент қыз жалған ақпарат таратқанын мойындап, өкінгені жазылған.

"Тағы бір пікір қалдырған - 1993 жылы туған А. есімді азамат коммуникациялық желілер ресурстарын пайдалана отырып, қаланың төменгі бөлігінде адамдарға оқ атып жүрген қарулы 100 адам туралы жалған ақпарат таратқан. Екеуі же ұсталып, ҚР ҚК 274-бабының 2-тармағында қарастырылған қылмыс белгілері бойынша сотқа дейінгі тергеу аясында түсінік беріп жатыр. Қолданыстағы процессуалдық процедураға сәйкес, жақын арада күдіктілерге қатысты шектеу шарасы таңдалады", - деген болатын сол кезде Алматы ІІБ ресми өкілі, полиция майоры Салтанат Әзірбек.

"1. Әлеуметтiк, ұлттық, рулық, нәсiлдiк, тектік-топтық немесе дiни алауыздықты қоздыруға, азаматтардың ұлттық ар-намысы мен қадiр-қасиетiн не дiни сезiмдерiн қорлауға бағытталған қасақана әрекеттер, сол сияқты азаматтардың дiнге көзқарасы, тектiк-топтық, ұлттық, рулық немесе нәсiлдiк қатыстылығы белгiлерi бойынша олардың айрықшалығын, артықшылығын не толыққанды еместігін насихаттау, егер бұл іс-әрекеттер жария немесе бұқаралық ақпарат құралдарын немесе телекоммуникациялар желілерін пайдалана отырып, сол сияқты әлеуметтiк, ұлттық, рулық, нәсiлдiк, тектік-топтық немесе дiни алауыздықты насихаттайтын әдебиетті немесе өзге де ақпарат жеткiзгiштердi дайындау немесе тарату жолымен жасалса, -екi жылдан жеті жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығын шектеуге не сол мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

2. Адамдар тобы, алдын ала сөз байласу арқылы адамдар тобы жасаған немесе бiрнеше рет жасалған немесе күш қолданумен не оны қолдану қатерін төндірумен ұласқан, сол сияқты адам өзiнiң қызмет бабын пайдалана отырып не қоғамдық бiрлестiк лидері жасаған, оның ішінде шетелдік көздерден алынған қаражат пайдаланыла отырып жасалған дәл сол әрекеттер – белгiлi бiр лауазымдарды атқару немесе белгiлi бiр қызметпен айналысу құқығынан үш жылға дейiнгi мерзiмге айыра отырып немесе онсыз, бес жылдан он жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

3. Осы баптың бiрiншi немесе екiншi бөлiктерiнде көзделген, қылмыстық топ жасаған не ауыр зардаптарға әкеп соққан іс-әрекеттер – белгiлi лауазымдарды атқару немесе белгiлi бiр қызметпен айналысу құқығынан үш жылға дейiнгi мерзiмге айыра отырып немесе онсыз, он екі жылдан жиырма жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады."

Алматы қаласының Алатау аудандық соты оны ұлтаралық алауыздықты қоздырғаны үшін айыпты деп тауып, 3 жыл сынақ мерзімімен 4 жылға шартты түрде бас бостандығынан айырды.

Бұл Қазақстандағы әлеуметтік желідегі жазба негізінде қозғалған алғашқы іс болатын. ҚР 11 азаматы Шевцова-Валова сепаратизмді үндейді деп көрсетілген арызбен полицияға жүгінген.

Оның жазбаларының ішінде қазақстандықтардың жанына тиіп кеткені екеуі еді. Біреуінде ол ҚР азаматтарын "чурки" деп атады, ал екіншісінде: "Қазақстанда тіл жөнінде немесе жергілікті ұлттарыңды ұлықтау үшін әлдене жасайтын болсаңдар, Қырымға туған күн сендердің де басыңа келеді - Қазақстанның солтүстік бөлігі, тіпті басқалары да РФ қарамағына өтіп кетеді. Және, сендер әр бұрышта шырылдап жүргендеріңдей аннексия жолымен емес, Қырымдағы сияқты референдум арқылы, яғни, РФ құрамына өз еркімен қосылу жолымен кетеді" деген.

Шевцова-Валова өзі айыбын мойындамады, үкіммен келіспеді. Өз айтуынша, оған қарсы іс қолдан жасалған: әлдекімдер аккаунтын бұзып, шын жазбаларынан арандатушы сөздер құрастырған.