Бүгінгі телевидение неге әлеуметтік желіге тәуелді боп алды? Тақырып тар ма, әлде ақпараттық жеделдік байқалмай ма? Бұл мәселе бойынша әлеуметтік сауалнама жүргізіп, көпшіліктің пікірін де білген жөн шығар.
Университеттегі студенттерге «қандай телеарна, онда қандай бағдарлама, қай жүргізушіні қарайсыңдар?» деген сұраққа бір ауыздан «телеарна қарамаймыз, ауылдағылар көреді» деген жауап аламын. Осы сияқты жауапты айналамдағы адамдардан да жиі естимін. Телевидение маманы бола тұра, арнайы уақыт бөліп телеарна қарамағалы бір жылға жуық уақыт болды. Медиасферада шұғыл әрі қалауың бойынша өңдеуге келетін ақпарат интернетте болғандықтан, онсыз да аз уақытты үнемді пайдалану үшін желіге жүгінеміз. Қазір телеарналар осыдан он жыл бұрынғы уақытпен салыстырғанда, техникалық мүмкіндігі, формасы өзгергенімен, мазмұн жағынан уақыттың талабы мен көзіқарақты көрерменнің талабы мен талғамына сәйкес келеді деп айту қиын. Жаңалықтардың негізгі функциясы сол күнгі болған оқиғаны редакция саясатына сәйкес көрерменге жеткізу болғандықтан, телеарналардағы ақпараттық редакциялар күнделікті қызметін атқаруда. Бұл жерде үлкен шығармашылық ізденіс пен жауапкершілік бағдарлама жасаушыларға артылады. Қазақстан Республикасында тілдерді дамыту мен қолданудың 2011 – 2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын іске асыру аясында, мемлекеттік бұқаралық ақпарат құралдарындағы қазақ тіліндегі контенттің үлесі 2013 жылда – 53, 2017 жылға қарай – 60, 2020 жылға қарай 70 деп жоспарланған. 2015 жылғы мәліметке сәйкес, барлық отандық телеарналар қойылған межені орындап отыр. Көрсеткіш көңілге қонғанымен, сапасы жағынан қандай? Ондағы контенттің көрерменге пайдалы коэфиценті қандай? «Эфир уақыты, телеарна қызметкерлерінің күшімен жасалған бағдарламалар, аударма, сериалдар, концерттер үлесі қандай?» деген сұрақ туындайды. Осы сұрақтарға жауапты телебағдарламалардың апталық кестесіне көз жүгіртіп шықсаңыз, байқауға болады. Сонымен қатар сол кесте арқылы көрерменнің неге әлеуметтік желіге ден қойғанын да анықтауға болады. Осыған байланысты ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты Оразгүл Асанғазының «Телеарналардағы қазақ тіліндегі бағдарламалардың көпшілігі ойын-сауық, әншілерді насихаттау және тағы басқа арзан, халық үшін пайдасы жоқ шоулар, осы типтес бағдарламаларды журналистика, тіл мәдениетінен алшақ адамдар жүргізеді» деп айтқан сөзімен келіспеске болмайды. Адам үшін ақпарат та азық іспеттес. Телеарналарды қарап отырып, көрермен ақпаратпен сусындағысы келеді. Интернет жоқ кезде, солай болған да. Ірімшіктің құрамында кальций болады, бүгін Мавритан республикасының тәуелсіздік күні деген сынды ақпаратқа құлақ асып отыратын көрермен қазір өзіне керегін интернет беттерінен алады. Бүгінгі күні «медиа әлем» біздің күнделікті өміріміздің ажырамас бөлігіне айналып отыр, телекоммуникациялардың дамуы журналистканың функциясын, дәстүрлі БАҚ-тарды өзгертіп, аудиторияны тарту және назарын аударту үшін оларды жетілудің жаңа жолдарын іздеуге мәжбүрлеп отыр. Қазіргі кезде әлеуметтік желілерді меңгерген медиа тұтынушы тек медиа саланың қызметкерлері мен журналистерге ғана қолжетімді болған заттарды жасап, контент құруда. Ол БАҚ-тарды қағидалардан ауытқуға мәжбүрлеп, жаңа ережелер мен әдістер қалыптастыруда. Осы контентке көпшіліктің назарын аударып, өзіне тартып отыр. Бұрын ақпаратты тұтынатын көпшілік, қазір оны өндіреді. Бүгінде жаңа технологиялар мен әлеуметтік желілер әрбір қалаған адамға фото-бейне түсіріп, монтаж жасап, оны интернет-сайттарға бейімдеп өз контентін құруға мүмкіндік береді. Оның белгілері біздің күнделікті өмірімізде анық біліне бастады. Әлеуметтік желілерде резонанс тудырған оқиғалар – бұқаралық ақпарат құралдарының басты жаңалықтары мен тақырыптарына айналды. Алайда бұл журналистиканың ақыры дегенді білдірмейді, бірақ бұл алғышарттардың барлығы БАҚ жұмысын қайта форматтауды талап етеді. Қазіргідей дағдарыс уақытында қызыл кілем, қымбат көйлек, жылтырақ өмірден гөрі, қалтаңыздағы қаржыңызды үнемдеудің, көбейтудің, денсаулығыңызды дұрыстап, өмір жасыңызды ұзартудың кілті біздің телеөнімдерімізде тұр деген бағдарламалар менмұндалап тұрса көрермен іздеп жүріп көретін болады. Өкінішке қарай, бүгінгі БАҚ жаман хабарды беруге жанталасады. Өздеріңіз жақсы білетіндей, бүгінгі күні біз медиа саланың белсенді жаһандық өзгеру кезеңінде өмір сүріп отырмыз, сондықтан оның келешегін ешкім де нақты айта алмайды. Алайда дәстүрлі журналистика елеулі өзгеріп отыр. Еліміздегі мемлекеттік телеарналар Еуропа, Азия, ТМД елдерінде 24 тілшісі бар әлемдік БАҚ өкілдерімен иық теңестіре қызмет атқаруда. «Болашақ» бағдарламасы бойынша 2014 жылдан бастап журналистика мамандығы бойынша әлемнің жетекші жоғары оқу орындары мен медиалпауыттарда медиамамандар білімін жетілдіруде. Міне, осы мамандар қазақ телевидениесіне оң өзгерістер әкелетін күн алыс емес. Біздің басты мақсатымыз – әлемнің ең дамыған 30 елінің бірі болу. Біз жаһандық экономикалық және саяси трендтерге ене отырып, бұл мақсатқа жетуді жоспарлап отырмыз. Медиа саласы қарқынды және тиімді дамымайынша, заманауи, ашық және бәсекеге қабілетті мемлекеттің дамуы мүмкін емес.
Меруерт Құмарова, «Нұр Отан» партиясы
Мирас қоғамдық кеңесінің мүшес